2019 yılında Türkiye’de 15 ve daha yukarı yaştaki bireylerin %31,3’ü ‘her gün’ veya ‘ara sıra’ tütün ve tütün mamullerini kullandıkları tespit edilmiştir (TÜİK, 2019). Dünya üzerinde hemen hemen her ülkede sigara tiryakiliğine bağlı olarak sağlık, ekonomik vs. bakımından birçok problemler yaşandığı bir gerçektir. Özellikle sigara kullanmanın sağlığa büyük bir zarar verdiği bilhassa bu kapsamda yapılan birçok çalışmalarla ortaya konulmuştur. Sigara kullanmanın geçici veya kalıcı etkilerinin olabileceği bilimsel olarak da tespit edilmiştir. Bilimsel araştırmalardan elde edilen bilgilerle ya da başka yöntemlerle (örneğin, sigara paketleri üzerindeki uyarıcı resimlerle) sigaranın bireye ve topluma verdiği zararlar anlatılmaktadır (Önsüz ve diğerleri, 2009). Kuşkusuz sigaranın zararlarıyla ilgili bilimsel çalışmaların temel amacı, insanları bu hususta bilinçlendirerek toplumların daha sağlıklı ve daha uzun vadeli yaşamalarına katkıda bulunmaktır. Sigara kullanımı sonuçları itibarıyla doğrudan ya da dolaylı olarak insanların hayatına mal olabilen bir alışkanlıktır. Sigaranın dolaylı etkisine en iyi örnek 2020 yılında dünyayı etkisi altına alan COVID-19 salgınıdır. Bu salgında, hastalığa yakalananlar arasında, salgının etkisini çeşitli semptomlarla en çok hisseden gruplardan birinin sigara kullananlar olduğu raporlanmıştır (Guan et al, 2020). Sigaranın tüm zararlı nitelikleri ortaya konulmasıyla, bir kısım insanların psikolojik olarak rahatsızlık duymasına ve bu kötü alışkanlıklarından vazgeçmelerine ya da tüketiminin zamanla azalmasına neden olmuştur (Çelik ve diğerleri, 2016).

Sigaranın zararları üzerine yapılan araştırmalar; sağlığa zararlı maddelerle ilgili bilgi paylaşımının, insanların davranışlarını, alışkanlıklarını nasıl etkilediğini göstermektedir. Bilimsel veriler kullanılarak insanlara zarar veren davranışlardan ve alışkanlıklardan kurtarabilecek yeni yöntemler tespit edilebilir. Nitekim Türkiye’de sağlık alanında yapılan çalışmalarla, doğru bilgilendirmelerle ve sigara içme alanlarının sınırlandırılmasıyla bireylerin sigara kullanma eğilimlerinin önceki yıllara nazaran azaldığı ifade edilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü’nün Türkiye konusundaki raporu da bu bilgiyi teyit eder niteliktedir (WHO, 2015).

Sağlık alanında yapılan araştırmalarda olduğu gibi bu çalışma da zararlı bir madde olan sigaranın dinî (İslam) inançla ilişkisini araştırmakta, dinî inancın insanları sigara alışkanlığından uzak tutup tutamayacağını ve insanların alışkanlıklarını değiştirebilmenin bir yöntem olarak görülüp görülemeyeceğini tartışmaktadır. Zira sigaranın sağlık açısından zararlı olması bir yana dinî açısından da haram yahut mekruh olup olmadığı konusu birçok İslam bilgini tarafından tartışılmaktadır (Boran, 2017: 425-455). Bu bağlamda dini inançlarına bağlı toplumlardaki insanları, sigara gibi zararlı mamullerden onları uzak tutabilmek için dini inançla ilgili bilgileri kullanmak bir yöntem olabilir. Çünkü inanışın, insan davranışlarını şekillendiren bir yönünün de olduğu bilinmektedir.

Türkiye’de dinî inancın daha çok İslamiyet’e göre yaşandığı gerçeğinden hareketle ‘sigarayla ilgili dini yasak algısı’ farklı değişkenler açısından incelenmeye çalışılmıştır. Belirtmek gerekir ki, alan yazında, başta sağlık boyutu olmak üzere ekonomik ve sosyal faktörler temel alınarak sigara kullanımı üzerine birçok araştırma yapılmıştır. Ancak, bireylerin sigaraya yönelik genel tutumu ve davranışları üzerinde dinî düşüncenin etkisini inceleyen araştırmalar sınırlı sayıdadır. Dolayısıyla alandaki eksikliği kısmen de olsa giderebilme ve kronik hale gelen söz konusu probleme yeni bir çözüm yolu bulma bağlamında bu araştırma önem arz etmektedir. Bununla birlikte, disiplinler arası (davranış bilimleri ve din sosyolojisi) bir niteliğe sahip olan bu araştırma, sigara konusuna farklı perspektiften bakarak öneriler sunmaktadır.

1. Kavramsal Çerçeve

1.1. Tütün ve sigaranın tarihçesi

Sigara, tütün (Nicotiana tabacum) yapraklarının kurutulmuş ve kıyılmış hâlinin ince kâğıtlara sarılmasıyla elde edilen bir mamuldür. Dünyada birçok insan, keyif verdiği düşüncesiyle, başta sigara olmak üzere tütün mamullerini ‘içe çekme’, ‘burna çekme’, ‘çiğneme’ ve ‘emme’ yöntemleriyle kullanmaktadır (Taşdemir, 2016: 27). Sigara, uç kısmından yakıldıktan sonra oluşan dumanın ağız yoluyla içe çekilmesi suretiyle kullanılmaktadır. Sigaraların filtreli ve filtresiz türleri olup günümüzde en yaygın tüketileni filtreli olanlarıdır. Geçmişte filtreli-filtresiz sigara kullanımı, bireyin toplumsal statüsünü de ifade etmekteydi. İçe çekilerek kullanılan sigaranın dışında puro, nargile, pipo ve enfiye gibi başka tütün mamulleri de kullanılmaktadır. Tütünün, sigara şeklinde kullanım biçimi, 19. yüzyılda yaygınlaşmaya başladığı hatta önceden sigaranın uzunluğu yaklaşık 25 cm iken Kırım Savaşı (1853-1856) sonrası bugünkü boyutuna dönüşerek ülkelere dağıldığı söylenmektedir (Corti, 1946: 128). Araştırmalara göre Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya arasında 1853-1856 yıllar arasında yapılan Kırım Savaşı (ki bu savaşta Fransız ve İngiliz kuvvetleri Osmanlı’nın müttefikiydi) esnasında bir kısım asker, tütünü gazete kâğıdına sararak içmişlerdir. Çok rağbet gören bu uygulama, savaş sonrasında da ülkelerine dönen bu askerler tarafından devam ettirilmiştir. Hülasa, bu tarihten sonra sigara kullanımının Osmanlı ülkesine girdiği kayıtlarda yer almaktadır (Taşdemir, 2016: 28). Özellikle 1860’lı yıllarda sigara kâğıdının yaygın bir şekilde kullanılması, 1870’lerde ise Avrupa’dan bu kâğıtların ithalinin çokça yapılması üzerine, 1887 yılında Beykoz’da Hamidiye Kâğıt Fabrikası kurulduğu anlaşılmaktadır (Yılmaz, 2005: 123-124). Böylece yerli sigara kâğıdı üretimine geçilmesi, sigara kâğıdına daha kolay ve daha ucuz yoldan ulaşılmasına, akabinde ise sigara tüketiminin toplumda hızlı bir şekilde yaygınlaşmasına yol açmıştır. Bu durumun aynı zamanda toplumsal ve ekonomik yapıyı değiştirdiği de söylenebilir. Çünkü sigara henüz yaygınlaşmadan önce pipo ve nargile kullanılmaktaydı. Dolayısıyla bu ürünlerin (pipo ve nargile) kullanımı sayesinde lüleye ihtiyaç duyulmaktaydı. Mezkûr değişiklik sebebiyle lüle imalatından ve ticaretinden geçimini sağlayan birçok kimsenin olumsuz yönde etkilendiği, lüleci sayılarının gittikçe azaldığı, hatta lüleci esnafın ortadan kalktığı görülmektedir.

Sigaranın ham maddesi olan tütünün anayurdunun Amerika kıtası olduğu bilinmektedir. Tütün, ilk keşfedildiği dönemlerde yerliler tarafından dinî ayinlerde bir figür olarak kullanılırken zamanla hastalıklara şifa maksadıyla, bilahare günümüze kadar gelen zaman diliminde ise keyif verici madde olarak kullanılmıştır (Güzel, 2016: 23). Amerika kıtasının 1492 yılında keşfiyle bu tütün bitkisi de peyderpey Avrupa’ya (İspanya ve Portekiz, sonra da diğer Avrupa ülkelerine) ve Osmanlı topraklarına (Makedonya, Yenice ve Kırcaali’ye) girmiştir (Yılmaz, 2012: 1). Tütün Osmanlı topraklarına ilk girdiği dönemlerde, Avrupa’da olduğu gibi, bazı hastalıkların tedavisinde kullanılmıştır (Karabacak, 2017: 28). Daha sonra yabancı tüccarlar tarafından her hastalığa çare diye tanıtılan bu bitki, başlangıçta “tabaka-tabaga”, resmi dilde “duhân”, halk arasında da “tütün” diye isimlendirilmiştir. Hem üretimi hem de tüketimi yaygın hâle gelen tütünün Osmanlı ülkesine tam olarak ne zaman girdiği konusu ihtilaflı olsa da bile Fehmi Yılmaz’ın araştırmasına göre, 1570’li yıllara tekabül etmektedir (Yılmaz, 2005: 15; Yılmaz, 2012: 1).

Osmanlı İmparatorluğu döneminde tütün; ekonomik nedenler, toplumsal yapıyı bozduğuna dair tespitler, yangınlara sebep olması, tütün kurutulmasında kullanılan bal mumu maddesinin yetersizliği (ki bu dönemlerde cami, saray ve çoğu mekânlarda aydınlatma aracı olarak balmumu kullanılmakta) ve din bilginlerinin tütün içilmesinin haram olduğuna dair fetvaları vs. gerekçe gösterilerek zaman zaman yasaklanmıştır (Güzel, 2016: 23).

1.2. Tütünün/Sigaranın Din ile İlişkisi

Amerika kıtası ve Avrupa’da insanların ilk dönemde tütüne dinî bir motif giydirerek kullandıkları belirtilmektedir. Önceden de ifade ettiğimiz gibi Amerika kıtasında yerliler başlangıçta tütün bitkisini tapınaklarda yakarak dumanını ağız ve burun yoluyla içe çekmek suretiyle hem dinî bir figür olarak hem de tedavi amaçlı kullanmışlardır. Tütünün Avrupa’ya geçmesiyle Amerika kıtasındaki gibi onun hem dinî ve hem tedavi edici özelliği de yayılmaya başlamıştır. Ancak bu durum birçok tepkiye yol açmıştır. Hatta zaman zaman kilise ve devlet tarafından bu mamul konusunda yasaklayıcı kararların alındığı bilinmektedir.  Avrupa tarihinde 15. Yüzyılda engizisyon mahkemesi üyeleri tütünü ilk defa kınamış ve bunu “şeytan otu” olarak tanımlamış hatta tütün ile ilgili ilk hapis cezası ise Christopher Colombus’un denizcilerinden olan ve tütün ile kendinden geçtiği söylenilen Rodrigo de Jerez’e verilmiştir. 18. yüzyıla gelindiğinde ise tütün bitkisine tapılması, din adamlarının tütüne bağımlılığı ve tütünün yiyecek olup olmadığı gibi birçok gerekçelerle bunun zaman zaman yasaklandığı gibi bu görüşlere tamamen muhalif olarak da tütünün şehveti önlediği düşüncesiyle din adamlarının kullanması gerektiğini savunanlar da olmuştur (Güzel, 2016: 23).

İslam dünyasına gelince tütün ya da sigara Hz. Muhammet (s.a.v.) döneminde hiç kullanılmadığı için onun hakkında herhangi bir nass (ayet veya hadis) yahut bir düzenleme de olmamıştır. Ancak daha sonraki dönemlerde tütünün/sigaranın kullanımı yaygın hale gelince asırlar boyunca bunun dinî hükmü de tartışılmaya başlanmıştır. Günümüzde halen Müslümanların yaşadığı coğrafyada sigaranın dinî hükmü tartışılmakta ve tütün ihtilaflı içeceklerden biri olma özelliğini taşımaktadır. Konuyla ilgili tartışmalar fıkıh kitaplarında daha ayrıntılı bir şekilde ele alınmakla birlikte sadece ön bilgi olarak şunlar sunulabilir:

Dinî yönden konuyu ele alan bilginler; yenilen ve içilenlerden haram kabul edilenlerin isimleri Kur’an-ı Kerim’de mevcut olduğu, bunlar arasında sigaranın yer almadığı, haramı belirleme yetkisinin sadece Yüce Allah’a ait olduğunu belirterek bu iddialarını kanıtlamak üzere bazı ayet ve hadisleri referans göstermişlerdir. Bu kapsamda Kur’an-ı Kerim’den gösterilen referanslar Bakara, 2/173; Mâide, 5/3, 87, 90; Enam, 6/145; A’râf, 7/32; Nahl, 16/116; Tahrîm, 66/1 iken, hadislerden gösterilen referanslar ise Tirmizî, Libâs, 6; İbn Mâce, Et‘ıme, 60’tır.

Bu grupta bulunan bilginler yukarıdaki nakli bilgilere ilaveten, sigaranın Cenâb-ı Hak tarafından yasaklanmadığını ileri sürerek yenilip içilenler hakkında açık bir ayet ve hadisin olmadığı şeyler “aslî mubahlık” ilkesine tâbidir ya da “bir şeyin zararı sabit olmadıkça eşyada aslolan ibâhadır” fıkıh kaidesince sigaranın mubah olduğunu savunmuşlardır. Ayrıca, tütünün/sigaranın haramlığını gerektirecek ölçüde pis olmadığı, sarhoşluk vermediği, uyuşturma özelliklerinin bulunmadığı, mubah mallar için yapılan harcamaların israf sayılmayacağı, bazı kimselere zarar verdiği veya bazılarını sarhoş ettiği kabul edilse de bile bundan, tütünün herkes için ve her durumda haram sayıldığı sonucu çıkarılamayacağı, sadece zarar gören ve sarhoş olan özelinde haram kabul edilebileceği yönünde görüşler ortaya çıkmıştır (Özen, 2012: 5). Yine sigaranın mubah olduğuna dair diğer bir gerekçe de sosyal hayatta sigara içenlerin çok olduğu, dolayısıyla bunların günahkâr olarak ilan edilmesi halinde toplumda kaos ve fitneye yol açacağına yönelik düşüncelerdir (Boran, 2017: 431; Özen, 2012: 5). Bu yaklaşımla da mesele toplumsal huzur merkezinde ele alınmış ve mubah hükmünün tercih edildiği anlaşılmaktadır. Bu son gerekçede sorunun sosyolojik açıdan ele alınması dikkat çekmektedir. Özetle tütün ya da sigaranın mubah olduğunu savunan bilginler; konuyu akli, nakli ve sosyolojik yönden ele alarak değerlendirdikleri söylenebilir.

Yukarıda belirtilen görüşlerin tamamen aksine sigara/tütün kullanmanın haram olduğunu savunan bilginler de mevcuttur. Söz gelimi çağımızın son devir İslam bilginlerinden ve dünya Müslüman Âlimler Birliği başkanı Yusuf el-Kardâvî (1970: 87), Ülkemizde ise son dönem otoriter bilginlerden Hayrettin Karaman (2011:47), Nihat Dalgın (2015: 58-59), Süleyman Uludağ (2005:147) gibi birçok bilgine göre sigara kullanmak haramdır. Bu kategorideki İslam bilginleri ise konuyu başka bir açıdan ele alarak ilgili bazı ayet ve hadisleri kaynak göstermektedirler. Bunlara göre sigara/tütün kullanımı; israf, pis ya da kötü kokulu olması, sağlığa zarar vermesi, ulu’l-emrin (devlet başkanı/idarecilerin) sigarayla ilgili yasaklarına uymama davranışlarını içermektedir. Bu kapsamda israfın günah olması (el-A‘râf 7/31; el-İsrâ 17/26-27), kötü ve pis şeylerin haram sayılması (el-A‘râf 7/157), (sigara içmekle sağlığa zarar vermesi nedeniyle) kişinin kendisini tehlikeye atması (el-Bakara 2/195), Müslüman olan ulu’l-emrin (idarecilerin dinî kurallara aykırı olmayan) emirlerine uyulması gerektiği (Nisa, 4/59) yönünde ayetler referans gösterilmektedir. Ayrıca soğan ve sarımsak gibi kokusu başkalarını rahatsız eden şeylerin yenilerek topluma çıkılmasını meneden hadisler (Buhârî, “Etime” 49: Ebû Dâvud, “Etime” 40) kanıt gösterilerek benzer şekilde sigara içen kişilerin de beden ve kıyafetlerine bulaşan bu kokuların toplumu rahatsız ettiği, dolaysıyla sigaranın da içilmemesi gerektiği ifade edilmektedir (Özen, 2012: 6).

Bu tartışılan konuyu, din sosyolojisinin bir alt dalı olarak son zamanlarda şekillenmeye başlayan fıkıh sosyolojisi açısından da değerlendirmek mümkündür. Bu kapsamda; her mezhepten, mevcut bibliyografik listeler ile görüşleri literatüre yansıyan âlimler dikkate alındığında, tütün ve tütün mamullerinin haram olduğunu savunanların sayısının, aksini savunanların sayısından daha fazla olduğuna dair tespitler vardır (Özen, 2012: 7). Fıkıh sosyolojisi bakımından bu tespitin önemli olduğunu söyleyebiliriz.

1.3. Sigara/Tütünün Sağlık Açısından Zararları

Sigarayı hem içene hem de pasif olarak sigara dumanına maruz kalanlara sağlık bakımdan büyük zararlar verdiği bilinmektedir. Tütünün sağlığa zarar verdiği konusunda ilk yazılan eser “Work for Chimney-Sweepers or Warning for Tobacconists” (Baca Süpürücüler için Çalışma veya Tütün Kullanıcıları için Uyarı) isimli bir kitapçık olup bu eser 1602 yılında kraliçe Elizabet’in ölümünden önce doktoru Philaretes tarafından yazılmıştır (Charlton, 2005: 101).

Yine Osmanlı devletinde 1601 yılında Saray Başhekimi Cerrah İbrahim Efendi, tütün içmenin hem sağlığa zararlı hem de İslam dinine aykırı olduğunu söyleyerek tütüne karşı ilk mücadeleyi başlatan kişi olarak bilinmektedir. Ancak Şeyhülislam Bahaî Mehmet Efendi (1595-1654)’nin kendisi de keyif veren maddelere düşkün olması ve tütünün İslam’a göre haram değil, mekruh olacağına dair fetvası ile Anadolu’da tütüne karşı verilen ilk mücadele örneği yine ilk defa ihlal edilmiş oluyordu (Boran, 2017: 428).

Sağlık uzmanlarına göre sigara dumanında birçok zararlı madde bulunmakta ve bunlar insan sağlığına olumsuz yönde etki etmektedir. İngiltere’de yapılan araştırmalara göre tütün kullanımı; tüm kanser ölümlerinin %27’sine, solunum sistemine bağlı tüm ölümlerin %35’ine, kalp ve damar hastalıklarına bağlı tüm ölümlerin %13’üne sebep olmaktadır (ASH, 2020: 5).

Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) tahminlerine göre, altı yüz bin sigara dumanına maruz kalan pasif içiciler de dahil olmak üzere dünyada her yıl yaklaşık altı milyon kadar insanın ‘erken’ ölümden tütün kullanımı sorumlu tutulmaktadır (WHO, 2015:1).

2. Araştırmanın Amacı ve Problemleri

Bu araştırma, ‘sigara ile ilgili dini yasak algısının’ ve ‘sigaraya yönelik genel görüşlerin’ üniversite öğrencilerinin demografik özellikleriyle (cinsiyet, yaş ve sigara kullanma,) ilişkisini belirlemeyi amaçlamaktadır. Diğer bir amaç ise, genç neslin sigaraya başladıkları yaş aralıklarını belirlemek ve bu kapsamda onların sigaradan uzak durmalarına yardımcı olabilecek yeni ve farklı öneriler geliştirmektir.

Sigarayla ilgili (ihtilaflı da olsa) dinî yasaklamaların ya da bu husustaki söylemlerin topluma hangi boyutta yansıdığına dair sosyolojik araştırmaların yapılması ve bilimsel zeminde bu sonuçların paylaşılması önemli olabilir. Dolayısıyla araştırma bu çerçevede ele alınarak aşağıdaki sorulara cevap bulunulmaya çalışılmıştır:

S1: Üniversite öğrencilerinin ‘sigara ile ilgili dini yasak algısı’ cinsiyet durumlarına göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

S2: Üniversite öğrencilerinin ‘sigara ile ilgili dini yasak algısı’ yaş gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

S3: Üniversite öğrencilerinin ‘sigara ile ilgili dini yasak algısı’ sigara kullanıp kullanmama durumuna göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

S4: Üniversite öğrencilerinin ‘sigaraya yönelik genel görüşleri’ cinsiyet durumuna göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

S5: Üniversite öğrencilerinin ‘sigaraya yönelik genel görüşleri’ yaş gruplarına göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

S6: Üniversite öğrencilerinin ‘sigaraya yönelik genel görüşleri’ sigara kullanıp kullanmama durumuna göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

3. Yöntem

Araştırma nicel araştırma tekniklerinden ilişkisel tarama modeline göre tasarlanmıştır. Tarama araştırmaları, iki veya daha fazla değişken arasındaki ilişkinin ortaya konulmak istendiği bir tarama deseni türüdür (Gürbüz & Şahin, 2018: 103-107). Kapsadığı süre açısından araştırma, belli bir zaman aralığında bir kesit alma tasarımıdır. Araştırmanın analiz düzeyi üniversite öğrencileridir. Analiz birimi bireylerdir. Anket uygulaması 23 Mayıs-26 Haziran 2019 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Araştırma 2020 yılından önce yapıldığı için Etik Kurul İzin Belgesi düzenlenememiştir.

3.1 Evren ve Örneklem

Uygulama; etik kurallar kapsamında, gönüllülük esaslı, cinsiyet farklılığı gözetilmeksizin ve katılımcıların isteğine göre yapılmıştır. Örneklem seçiminde evrende bulunan her bireyin örneğe seçilme şansının eşit olduğu basit rasgele örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın evrenini Giresun Üniversitesinde öğrenim gören lisans ve ön lisans öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmanın gerçekleştirildiği tarihte (23 Mayıs-26 Haziran 2019) Giresun Üniversitesinin lisans ve ön lisans öğrenci sayısı 25720’dir (Göktekin, 2020: 9). Örneklem, 683 Giresun Üniversitesi öğrencisinden alınmıştır. Gürbüz ve Şahin’e (2018: 130) göre sosyal bilimlerde nicel desenli araştırmalar için asgari örneklem büyüklüğü 644 ile 651 arasında olup bu araştırmadaki örneklem (683) de %99 güvenilirlik seviyesinde kabul edilebilir niteliktedir.

3.2. Veri toplama aracının oluşturulması ve veri toplama

Veri toplama aracının oluşturulmasında, güvenilirliği daha önce Ramadan Elkalmi ve diğerleri (2016: 1869-1875) tarafından test edilmiş iki ölçek kullanılmıştır. Bunlar; “Sigara ile ilgili dini yasak algısı” ve “Sigaraya yönelik genel görüş” ölçekleridir. Elkalmi ve diğerleri (2016: 1870) toplam 15 maddeden oluşan veri toplama aracının güvenilirliğini α= .78 olarak hesaplamıştır.

Katılımcıların araştırmanın konusuyla ilgili tutum ve davranışlarını belirleyebilmek için anket tekniği kullanılmıştır. Verilerin toplanmasında kullanılan anket formunda toplam 25 soru bulunmaktadır. Sigara ile ilgili dini yasak algısı 8 madde, sigaraya yönelik genel görüşler ise 7 maddeden oluşmaktadır. Veri toplama aracının diğer 10 sorusu ise öğrencilerin kişisel özelliklerini belirlemeye yönelik sosyodemografik sorulardır. Ölçek soruları 5’li likert (1= Kesinlikle katılmıyorum … 5= Kesinlikle katılıyorum) derecelendirmeye göre hazırlanmıştır. Bu araştırmaya gönüllü olarak 683 ön lisans ve lisans öğrencisi katılım sağlamıştır.

3.3. Verilerin analizi

Veriler istatistik programı, IBM SPSS 25 kullanılarak analiz edilmiştir. Öncelikle verilerin normal dağılım gösterip göstermediği analiz edilmiştir. Ölçek maddelerinin Skewness ve Kurtosis değerleri-1.5 ile +1.5 aralığındadır. Tabachnick ve Fidell’e (Tabachnick and Fidell, 2013) göre veriler normal dağılım göstermektedir (Tablo 1).

Tablo 1. Normallik testi sonuçları.

Normallik testi sonuçları verilerin parametrik testlerle analiz edilmesi gerektiğini göstermektedir (Demir, Saatçioğlu ve İmrol, 2016: 130-148). Bu kapsamda araştırmanın amacına uygun parametrik testlerden; Bağımsız Örnekler için T testi ve ANOVA testinden yararlanılmıştır. Bağımsız Örnekler için T testi ile sigarayla ilgili dini yasak algısı; sigara kullanıp kullanmama ve cinsiyet durumlarına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediği belirlenmiştir. Yine öğrencilerin sigaraya yönelik genel görüşleri; sigara kullanıp kullanmama ve cinsiyet durumlarına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediği incelenmiştir. Diğer taraftan da öğrencilerin hem sigarayla ilgili dini yasak algısı ve hem de sigaraya yönelik genel görüşleri; yaş gruplarına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediği ANOVA (F Testi) Testi ile ortaya konulmuştur. Veri toplama aracının güvenilirliği Cronbach alfa katsayısı yöntemine göre belirlenmiştir. Analiz sonucuna göre ölçek maddelerinin birbiriyle tutarlılığı oldukça güvenilirdir (Kalaycı, 2010). Cronbach alfa değeri, α= .796’dır.

4. Bulgular

4.1. Demografik Bulgular

Araştırmanın örneklemini oluşturan 683 Giresun Üniversitesi öğrencisinin demografik nitelikleri tablo 2’de özetlenmiştir.

Tablo 2. Katılımcıların demografik nitelikleri.

ղ: Katılımcı Sayısı, f: Frekans, %: Yüzde, ₺: Türk Lirası’dır.

Not: (*) Sadece sigara kullanan öğrencilerin demografik nitelikleri kullanılarak frekans ve yüzdeler hesaplanmıştır.

23 Mayıs-26 Haziran 2019 tarihleri arasında Giresun Üniversitesinde yapılan anket çalışmasına lisans ve ön lisans programında öğrenim gören 683 öğrenci katılmış ve bunların 214 tanesinin sigara içtiği tespit edilmiştir. Bu veriler ışığında Giresun Üniversitesi lisans ve ön lisans öğrencilerinin 2019 yılındaki sigara kullanma oranı %31,3 olarak bulunmuştur. Demografik veriler analiz edildiğinde, anketi yanıtlayan öğrencilerin %65,6’sı kadın, %34,4 ise erkektir. Cinsiyete göre sigara kullananları kıyaslamak amacıyla Karşılaştırmalı Tablolar (Crosstabs) analizi yönteminden yararlanılmıştır.

Tablo 3. Cinsiyete göre sigara kullananların dağılımı.

Tablo 3’te görüldüğü üzere 448 kadın öğrencinin 103’ü (%23) sigara kullanmaktadır. 235 erkek öğrencinin ise 111’i (%47,2) sigara kullanmaktadır. Bulgular, erkek öğrencilerin sigara kullanma oranının kadınlara göre daha yüksek düzeyde olduğunu göstermektedir. Bu bulgular önceden yapılan benzer araştırmalarla da kıyaslandığında erkek öğrencilerin sigara kullanma oranları bu çıkarımı desteklerken, kadın öğrencileri ve toplamda sigara kullanma oranları arasında farklılaşma olduğu görülmüştür. Bu bağlamda 1996 yılında; Ankara'da Gazi Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi son sınıf öğrencileri üzerine yapılan ve 1997 yılında yayınlanan bir anket çalışmasına göre de toplam (1218) katılımcı öğrencinin %42'si, kadın öğrencilerin %40'ı, erkeklerin ise %46'sı sigara kullanmaktadır (Yıldırım, 1997: 149). Üniversite öğrencileri özelinde, 1997 yılında son sınıf öğrencileri üzerine yapılan araştırma ile 2019 yılında tüm sınıflar üzerine yapılan araştırma kıyaslandığında, erkek öğrencilerin sigara kullanma oranlarının birbirine çok yakın (%46 - %47,2) olduğu görülmektedir. Ancak hem kadın öğrencilerin sigara kullanma oranlarının (%40 - %23) ve hem de katılımcıların ortalama sigara kullanma oranlarının (%42-%31,3) geçmişe göre epey azaldığı ve aralarında bir farklılaşma olduğu anlaşılmaktadır.

Sigara kullanan öğrencilerin yaş dağılımına göre; tüm katılımcı içerisindeki oranları karşılaştırılmak üzere Tablo 4’te verilmiştir.

Tablo 4. Yaş gruplarına göre sigara kullananların dağılımı.

(*) Toplam katılımcı içerisindeki sigara kullananların oranıdır.

Yaş grupları arasında en yüksek oranda sigara kullananların 20-21 yaş aralığında (%33,8) olduğu görülmektedir. Diğer taraftan 24 yaş ve üzeri öğrencilerin oluşturduğu grupta sigara kullananların oranı (%19,6) en az olandır. Yine de sigara kullanan öğrencilerin yaş gruplarına göre dağılımı genel olarak birbirine yakındır. Sigara kullananların yaş aralığının birbirine yakın olma durumu, Tablo 2’deki sigaraya başlama yaş aralığı verileriyle ilişkilendirilebilir. Üniversite öncesinde sigara kullanmaya başlayanlar bu alışkanlıklarını üniversite süresince de devam ettirdiği söylenebilir. Türkiye genelinde yapılan başka araştırmalar da bulgularımızı destekler niteliktedir. Nitekim Türkiye’de 15 ve daha yukarı yaştaki bireylerin; 2010 yılında %29’5’i, 2012 yılında %26,8’u, 2014 yılında %32,5’i, 2016 yılında %30,6’si, 2019 yılında ise %31,3’ü ‘her gün’ veya ‘ara sıra’ tütün ve tütün mamullerini kullandıkları tespit edilmiştir (TÜİK, 2019). Görüldüğü üzere 2010-2019 yılları arasında Türkiye’de tütün ve tütün mamullerini kullanma oranında göreceli olarak bir dalgalanma seyretmiştir.

Bu araştırmaya göre sigara kullanan öğrencilerin yaklaşık %96’sı sigara kullanmaya 12-25 yaş aralığında başlamıştır. Öğrencilerin %48,1’i ergenlik çağının başı ve ortaları denilen (Koç, 2004: 233) 12-16 yaş aralığında, yine %48,1’i de ergenlik dönemin sonu ile gençlik döneminin başını kapsayan 17-25 yaş aralığında sigara kullanmaya başladığı görülmektedir. Öğrencilerin sigaraya başladığı zaman dilimi (12-25) genellikle birçok davranışın kazanıldığı dönemdir. Bu davranışlar ise bireyin diğer davranışlarının şekillenmesine etkili olabilmektedir.

Anketi yanıtlayan öğrencilerin %34,3’ü ön lisans, %65,7’si ise lisans düzeyinde eğitim görmektedir. Tablo 5’te sigara kullanan ön lisans ve lisans öğrencileri karşılaştırılmıştır.

Tablo 5. Ön lisans ve lisans programına göre sigara kullananlar.

234 Ön lisans öğrenciden %33,8’i, 449 lisans öğrenciden ise %30’1’i sigara kullanmaktadır. Ön lisans öğrencilerinin %3,7’lik bir farkla daha fazla sigara kullanabildikleri görülmüştür. Demografik verilere göre öğrencileri sigaraya teşvik eden temel faktörler; arkadaşlıklar (%45,3) ve diğer faktörler (%46,3)’dür. Diğer faktörler; medya, aile sorunları, sıkıntı ve stres, özenti, kendilerine güven duyma isteği, merak, büyümenin ispat edilmesi gibi etkenlerin toplamıdır. Gençlerin arkadaş çevresinden etkilenerek sigaraya başlama durumları, diğer etkenlerden daha yüksektir. Dolayısıyla gençleri sigaraya teşvik eden sosyoekonomik, kültürel ve davranışsal faktörler ayrı ayrı değerlendirildiğinde arkadaşlık boyutunun en etkili ve önemli faktör olduğu söylenebilir. Bu kanıyı destekleyen araştırmalar da bulunmaktadır (Özcebe, 2008: 10). Yine 1996 yılında Ankara’da eğitim gören üniversite öğrencileri üzerine yapılan bir araştırmaya göre sigara içen öğrencilerin %44’ü (Yıldırım, 1997: 152), 2019 yılı TÜİK araştırmalarına göre de sigara içen 15 yaş ve üzeri bireylerin %33,2’si arkadaş etkisi’ ile sigaraya başlamışlardır (TÜİK, 2019). Bu etken ise özenti, merak ve diğer etkenlerden daha fazladır. Hem Giresun Üniversitesinde yapılan araştırma hem de diğer araştırma sonuçlarına göre arkadaş etkeni diğer etkenlere göre daha yüksektir. Dolayısıyla sorun hakkında çözüm üretmek için öncelikle arkadaş konusuna daha fazla yoğunlaşmak gerektiği önerilebilir.

Sigara kullanan Giresun Üniversitesi öğrencilerinin %29’u (2019 yılının Mayıs-Haziran ayında yapılan araştırmaya göre) haftada 51₺ ile 75₺ arasında sigaraya para harcamaktadır. Bu, öğrencilerin sigaraya haftada en fazla para harcadığı orandır. Haftalık bazda sigaraya harcanan parada dalgalanmalar görülmektedir. Bu dalgalanmalarda; öğrenciye aileden gelen harçlığın, haftalık eğitimin gerektirdiği ve diğer giderlerin neden olduğu düzensiz harcamaların, öğrencinin burs alıp almaması gibi faktörlerin etkisi olabilir. Ayrıca haftalık 100₺ üzerinde sigaraya yapılan harcamalar en düşük oranı (%10,3) oluşturmaktadır. Bu sonuç sigaranın haftalık öğrencilere maliyetlerindeki dalgalanmaların nedeninin daha çok onların alım gücüyle ilişkili olduğunu göstermektedir. Çünkü, haftada ortalama 25₺-50₺ sigara için para harcayan bir öğrenci aylık 100₺ ile 200₺ arası, haftada 51₺-75₺ harcayan bir öğrenci aylık 200₺ ile 300₺ arası, haftada 76₺-100₺ harcayan bir öğrenci aylık 300₺ ile 400₺, haftalık 100₺ üzerinde sigara için para harcayan bir öğrenci ise aylık 400₺ ile 500₺ arasında ortalama bir parayı sigaraya harcayabilir. Bu şartlarda sigara kullanan bir öğrenci her ay aldığı bursun ya da öğrenim kredisinin (2019 yılında lisans ve ön lisans öğrencileri için 500₺) yarısını ya da tamamını sigaraya harcayabilir.

Sigara kullanan 214 öğrencinin %93’ü üniversite öncesinde, %7’si ise üniversitede iken sigaraya başlamışlardır. Sigara kullanan her 100 öğrencinin 7’si üniversitede sigara kullanma alışkanlığı kazanmaktadır. Bulgular, bireylerin üniversite öncesinde sigara kullanma alışkanlığı kazanma olasılığının daha yüksek, üniversitedeyken sigara alışkanlığı kazanma oranının ise daha düşük olduğunu göstermektedir. Sigara kullanan bu öğrencilerin çok büyük bir oranı (%97,7) paket sigara kullanmaktadır. %2,3’ü ise elektronik sigara, nargile gibi türleri tercih etmektedir.

4.2. Bağımsız Örnekler için T Testi Sonuçları

Öğrencilerin ‘sigarayla ilgili dini yasak algısının’ ve ‘sigaraya yönelik genel görüşünün’ sigara kullanıp kullanmama durumuna ve cinsiyete göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediği Bağımsız Örnekler için T-testi sonuçlarıyla ortaya konulmuştur. Bağımsız Örnekler için T-testi sonuçları Tablo 6’da gösterilmektedir.

Tablo 6. Bağımsız örnekler için T testi sonuçları.

Tablo 6’daki bulgulara göre ‘sigara ile ilgili dini yasak algısı’, öğrencilerin sigara kullanıp kullanmamaları durumuna göre anlamlı bir şekilde farklılaşmaktadır (t₍₆₈₁₎= -8.25; p< .05). Sigara kullanmayanların, sigara ile ilgili dini yasak algısının ortalaması (Ort.= 3.15; SS= .88) sigara kullananların sigara ile ilgili dini yasak algısının ortalamasından (Ort.= 2.54; SS= .91) daha yüksek bulunmuştur. Bu bulgular sigara kullanmayanların sigara kullananlardan anlamlı düzeyde daha fazla sigara ile ilgili dini yasak algısına sahip olduklarını göstermektedir. Sigara ile ilgili dini yasak algısının cinsiyete göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediği incelendiğinde ise; öğrencilerin sigara ile ilgili dini yasak algısının cinsiyete göre anlamlı bir şekilde farklılaşmanın olmadığı sonucuna ulaşılmıştır (t₍₆₈₁₎= -3.90; p= .697>.05).

Ayrıca öğrencilerin ‘sigaraya yönelik genel görüşlerinin’ sigara kullanma durumuna ve cinsiyete göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediği ortaya konulmuştur. Tablo 6’da, sigara kullanıp kullanmama durumuna göre öğrencilerin ‘sigaraya yönelik genel görüşlerinin’ farklılaşmadığı görülmektedir (t₍₆₈₁₎= -200; p= .842>.05). Yani sigara kullanan ile sigara kullanmayanlar arasında, sigaraya genel bakış noktasında pek bir farkın olmadığı, dolayısıyla sigara içen öğrenci ile sigara içmeyen öğrencilerin sigaraya genel bakışlılarının birbirine benzer olduğu söylenebilir. Diğer taraftan öğrencilerin ‘sigaraya yönelik genel görüşlerinin’ cinsiyete göre ise anlamlı bir farklılık göstermektedir (t₍₆₈₁₎= -3.06; p< .05). Erkek öğrencilerin sigaraya yönelik genel görüşlerinin ortalaması (Ort.= 3.00; SS= .67) kadın öğrencilerin sigaraya yönelik genel görüşlerinin ortalamasından (Ort.= 2.84; SS= .623) daha yüksek bulunmuştur.

4.3. ANOVA Testi Sonuçları

Öğrencilerin sigara ile ilgili dini yasak algısının ve sigaraya yönelik genel görüşünün yaş gruplarına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediği Tek Faktörlü Varyans Analizi sonuçlarıyla ortaya konulmuştur. Tek Faktörlü Varyans Analiz Sonuçları Tablo 7’de gösterilmektedir.

Tablo 7. Tek faktörlü varyans analiz sonuçları.

Tablo 7’de tek faktörlü varyans analizi sonuçları verilmiştir. Tek faktörlü varyans analizi sonuçlarına göre farklı yaş gruplarındaki öğrencilerin, ‘sigara ile ilgili dini yasak algısı’ arasında anlamlı bir farklılık vardır (F_(3.679)= 2.977; p< .05). Başka bir ifadeyle ‘sigara ile ilgili dini yasak algısı’ öğrencilerin yaş gruplarına göre farklılık göstermektedir. Çoklu karşılaştırma Tukey testi sonuçlarına göre 22-23 yaş grubundaki öğrenciler (Ort.= 2.82; SS= .901) ile 24 ve üzeri yaş grubundaki öğrencilerin (Ort.= 3.27; SS= .1.04) ‘sigara ile ilgili dini yasak algısı’ arasında anlamlı bir farklılık bulunmaktadır. 24 ve üzeri yaş grubundaki öğrencilerin ‘sigara ile ilgili dini yasak algısı’ puanları 22-23 yaş grubundakilere göre daha yüksektir. Yaş ilerledikçe ‘sigara ile ilgili dini yasak algısı’nın arttığı söylenebilir.

Üniversite öğrencilerinin ‘sigaraya yönelik genel görüşlerinin’ yaş gruplarına göre anlamlı bir farklılığın olup olmadığı ANOVA Testi ile analiz edilmiştir. Tablo 7’deki ANOVA Testi sonuçlarına göre ‘sigaraya yönelik genel görüşlerinin’ yaş grupları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır (F_(3.679)= .192; p= .902>.05).

Sonuç

Bu çalışmayla Giresun üniversitesi öğrencilerinden bir kesit alınarak öğrencilerin ‘sigara ile ilgili dini yasak algısı’ ve ‘sigaraya yönelik genel görüşleri’; sigara kullanıp kullanmama, cinsiyet ve yaş ile ilişkisi araştırılmıştır. Bu çerçevede elde edilen bulgular sırasıyla incelenmiş ve sonuçlar ortaya konulmuştur.

İlk olarak üniversite öğrencilerinin ‘sigara ile ilgili dini yasak algısının’ sigara kullanıp kullanmama ve cinsiyet durumuna göre farklılık gösterip göstermediği analiz edilmiştir. Analiz sonucunda, öğrencilerin sigara ile ilgili dini yasak algısı onların sigara kullanıp kullanmama durumuna göre anlamlı bir şekilde farklılaşmaktadır. Sigara kullanmayan öğrencilerin sigara ile ilgili dini yasak algısının ortalaması sigara kullananlardan daha yüksektir. Dolayısıyla sigara kullanmayan öğrencilerin sigara kullananlardan anlamlı düzeyde ve daha fazla ‘sigara ile ilgili dini yasak algısına’ sahip oldukları, diğer bir ifadeyle sigara kullanmayan öğrencilerin sigara kullanan öğrencilere nazaran anlamlı düzeyde dinî inancın etkisiyle sigaradan uzak durma eğiliminde oldukları söylenebilir. ‘Sigara ile ilgili dini yasak algısının’ cinsiyet durumuna göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediği test edildiğinde ise; üniversite öğrencilerinin sigara ile ilgili dini yasak algısının cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermediği sonucuna varılmıştır.

İkinci olarak üniversite öğrencilerin ‘sigaraya yönelik genel görüşlerinin’ sigara kullanıp kullanmama durumuna ve cinsiyete göre anlamlı bir farklılığının olup olmadığı araştırılmıştır. Öğrencilerin ‘sigaraya yönelik genel görüşleri’, sigara kullanıp kullanmama durumuna göre herhangi bir farklılaşma görülmemiştir. Diğer taraftan öğrencilerin ‘sigaraya yönelik genel görüşleri’, cinsiyete göre ise anlamlı bir farklılık göstermiştir. Erkek öğrencilerin sigaraya yönelik genel görüşlerinin ortalaması kadın öğrencilerin sigaraya yönelik genel görüşlerinin ortalamasından daha yüksek bulunmuştur. Erkek öğrencilerin kadın öğrencilere göre daha fazla sigara kullanma eğiliminde olduğu ortaya çıkmıştır.

Son olarak üniversite öğrencilerinin ‘sigara ile ilgili dini yasak algısının’ ve ‘sigaraya yönelik genel görüşünün’ yaş gruplarına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediği tek faktörlü varyans analizi sonuçlarıyla ortaya konulmuştur. Bu analiz sonucuna göre farklı yaş gruplarındaki öğrencilerin ‘sigara ile ilgili dini yasak algısı’ arasında anlamlı bir farklılık vardır. Diğer bir ifadeyle sigara ile ilgili dini yasak algısı öğrencilerin yaş gruplarına göre farklılaşmaktadır. Tukey testi sonuçları anlamlı farklılaşmanın 22-23 yaş grubundaki öğrenciler ile 24 ve üzeri yaş grubu arasında olduğunu göstermektedir.  24 ve üzeri yaş grubundaki öğrencilerin sigara ile ilgili dini yasak algısı puanları 22-23 yaş grubundakilere göre daha yüksektir. Bu sonuca göre yaş arttıkça ‘sigara ile ilgili dini yasak algısının’ da arttığı söylenebilir. ANOVA Testi ile üniversite öğrencilerinin ‘sigaraya yönelik genel görüşlerinin’ yaş gruplarına göre anlamlı bir farlılığın bulunup bulunmadığı belirlenmiştir. Bu test sonucunda, öğrencilerin sigaraya yönelik genel görüşlerinin, yaş gruplarına göre anlamlı bir farklılığın bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Giresun Üniversitesi lisans ve ön lisans öğrencilerinin 2019 yılındaki sigara kullanma oranı %31,3 olarak bulunmuştur. Yapılan analize göre kadın öğrencilerin %23’ü, erkek öğrencilerin ise %47,2’si sigara kullanmaktadır. Bulgular, erkek öğrencilerin sigara kullanma oranının kadın öğrencilere göre daha yüksek düzeyde olduğunu göstermektedir.

Ankete katılan ön lisans öğrencilerinin %33,8’i, lisans öğrencilerinin ise %30’1’i sigara kullanmaktadır. Ön lisans öğrencilerinin %3,7’lik bir farkla daha fazla sigara kullanabildikleri tespit edilmiştir. Öğrencilerin %48,1’i ergenlik çağının başı ve ortaları denilen 12-16 yaş aralığında, yine %48,1’i de ergenlik dönemin sonu ile gençlik döneminin başını kapsayan 17-25 yaş aralığında sigara kullanmaya başlamışlardır. Gençlerin arkadaş çevresinden etkilenerek sigaraya başlama oranları %45,3 olup bu etken diğer etkenlerden daha yüksektir.

Sigara kullanan 214 öğrencinin %93’ü üniversite öncesinde, %7’si ise üniversitede öğrenci iken sigaraya başlamışlardır. Bulgular, öğrencilerin üniversite öncesinde sigaraya başlama oranının daha yüksek, üniversitede öğrenci iken sigaraya başlama oranının ise daha düşük olduğunu göstermektedir. Sigara kullanan bu öğrencilerin %97,7’si paket sigara, %2,3’ü ise elektronik sigara, nargile gibi türleri tercih etmektedir.

Öneriler

Bu çalışmanın sonuçları göstermiştir ki; dinî (İslam) inanç, insanları zararlı bir madde olan sigaradan uzak tutmada yöntemlerinde yardımcı olabilir. Hatta dini inanç, bireylerin sigara kullanma alışkanlıklarının değiştirebilmesinde önemli bir rol oynayabilir. Belli düzeyde (%38) öğrencilerin ‘sigarayla ilgili dini yasak algısına’ sahip olma bulgusundan hareketle bireylerin sigaradan uzak durmalarına yönelik farklı stratejiler geliştirilebilir. Bu kapsamda; ilkokul ve ortaöğretim öğrencilerine Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi derslerinde, toplumun diğer üyelerine ise sosyal medya, radyo, TV, Cuma ve Bayram namazlarının vaaz ve hutbeleri vb. aracılığıyla dini açıdan sık sık bilgilendirme yapılması önerilebilir.

Ayrıca, sigara kullanma alışkanlığının erken yaşlarda kazanılmasında etkili olan faktörlerin (arkadaş çevresi, özenti, kendilerine güven duyma isteği, merak vs.) ortadan kaldırılmasına yönelik çalışmalar yapılabilir. Gençlerin sigaraya başlama yaşları dikkate alınarak, onların daha erken yaşlarda bilinçlenmesine yönelik çalışmalar yapılmalıdır. Bilhassa öğrencilere ana sınıf, ilkokul ve ortaöğretim dönemlerinde sigaranın zararları hususunda daha etkili bir eğitim verilmesi önerilebilir. Ortaöğretim yıllarında öğrencilerin arkadaşlarıyla ve çevresiyle daha sağlıklı ilişkiler kurabilmelerine rehberlik edilmelidir. Öğrencilerin sportif faaliyetlere daha çok katılımları sağlanabilir. Psikolojik Danışma ve Rehberlik hizmetlerinin ilkokuldan itibaren yaygınlaştırılması ve daha verimli programlar düzenlenmesi, sigara kullanan öğrencilerin bu kötü alışkanlıklardan kurtulmalarına yönelik farklı stratejiler geliştirilerek öğrencilere sunulabilir.

Kaynakça

ASH (2020). Smoking statistics. Erişim adresi (02.07.2020): https://ash.org.uk/wp-content/uploads/2019/10/SmokingStatistics.pdf

Boran, M. (2017). Tütün/sigara ve kât gibi zararlı maddelerin dinî hükmü. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 29, 425-455.

Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî (2011), Kâhire: Dârü’l-Hadîs.

Charlton, A. (2005). Tobacco or health 1602: An Elizabethan Doctor Speaks. Health Education Research, 20(1) 101-111.

Corti, E. C. (1946). Tütün keyfi, tütün içmenin menşei, mücadele ve zaferi. C. Çağlar (Çev.). İstanbul: Tekel Tütün Enstitüsü Yayınları.

Çelik, R., Durmaz, M., Yorulmaz, R., Varol, T., Polat, F. N., Yalçın, B., Türkmen, Z., Bacanlı, N. (2016). Risk iletişimi kapsamında sigara paketleri üzerindeki görsel uyarı niteliği taşıyan mesajların sigara kullanımına etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(25), 1-22.

Dalgın, N. (2015). Gündemdeki Tartışmalı Dinî Konular II. Samsun: Etüt Yayınları.

Demir, E., Saatçioğlu, Ö. & İmrol, F. (2016). Uluslararası dergilerde yayımlanan eğitim araştırmalarının normallik varsayımları açısından incelenmesi. Curr Res Educ, 2(3), 130-148.

Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvûd, thk. Kemâl Yûsuf el-Hût (1409/1988), Beyrût: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekafiyye.

Elkalmi, R. M. & Alkoudmani, R. M., Elsayed, T. M., Ahmad, A. & Khan, M.U. (2016). Effect of religious beliefs on the smoking behaviour of university students: Quantitative findings from Malaysia. J Relig Health, 55(6), 1869-1875.

European Network for Smoking and Tobacco Prevention-ENSP (2020). Covid-19 pandemic and smoking behavior: An elevated risk and a golden opportunity for quitting. https://static1.squarespace.com/static/596743e64c8b03c8de5120de/t/5ea7e86eccc886265ef0c7ca/1588062336587/Factsheet-3.pdf [02.07.2020].

Göktekin, S. (2020). Giresun Üniversitesi 2019 Yılı İdare Faaliyet Raporu. http://sgdb.giresun.edu.tr [02.07.2020].

Guan, Wei-jie - Ni, Zheng-yi- Hu, Yu et al. (2020). Clinical characteristics of coronavirus disease 2019 in China. The New England Journal of Medicine, 382:1708-1720. doi: 10.1056/NEJMoa2002032

Gürbüz, S. & Şahin, F. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri felsefe-yöntem-analiz. Ankara: Seçkin Yayıncılık.

Güzel, A. (2016). Tütün bitkisi ve farmakolojik özellikleri; gerçekten şeytan otu mu? Güncel Göğüs Hastalıkları Serisi, 4(1), 22-26.

İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvinî. es-Sünen, nşr. 1980, İstanbul.

Kalaycı, Ş. (2010). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Ankara: Asil Yayın Dağıtım.

Karabacak, K. (2017). Türkiye’de tütün tarımı ve coğrafi dağılışı. Coğrafi Bilimler Dergisi, 15(1), 27-48.

Karaman, H. (2011). Günlük hayatımızda haramlar helaller. İstanbul: İz Yayıncılık.

Koç, M. (2004). Gelişim psikolojisi açısından ergenlik dönemi ve genel özellikleri. Erciyeş Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(17), 231-256.

Kur’ân-ı Kerîm Meâli (2011). Çev. Altuntaş, H. & Şahin, M. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım.

Önsüz, M. & Topuzoğlu, A. & Algan, A. & Soydemir, E. & Aslan, İ. (2009). Sigara içen hastaların sigara paketlerinin üzerindeki uyarı yazıları hakkındaki görüşlerinin ve nikotin bağımlılık derecelerinin değerlendirilmesi. Marmara Medical Journal, 22(2), 111-122.

Özcebe, H. (2008). Gençler ve sigara. Ankara: Sağlık Bakanlığı Yayınları.

Özen, Ş. (2012). Tütün. Türkiye Diyanet Vakfı (TDV) İslam ansiklopedisi, Cilt 42, (s.5-9). Ankara: TDV Yayınları.

Tabachnick, B. & Fidell, L. (2013). Using multivariate statistics, Boston: Pearson.

Taşdemir, Z. A. (2016). Tütün ürünleri -tobacco products. Güncel Göğüs Hastalıkları Serisi 2016, 4(1), 27-31. doi: 10.5152/gghs.2016.004

Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ (Sünenü’t-Tirmizî). Beyrût: Mustâfâ el-Bâbî el-Halebî, ts.

Türkiye İstatistik Kurumu-TÜİK (2019). Bireylerin tütün mamulü kullanma durumunun cinsiyet ve yaş grubuna göre dağılımı 2010-2019 / Türkiye Sağlık Araştırması. Ankara: TÜİK Yayınları. http://www.tuik.gov.tr [03.07.2020].

Türkiye İstatistik Kurumu-TÜİK (2019). Bireylerin tütün mamulü kullanmaya başlama nedenlerinin cinsiyete göre dağılımı, 2010-2019. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Saglik-Arastirmasi-2019-33661 [03.07.2020].

Uludağ, S. (2005). İslam’da emir ve yasakların hikmeti. Ankara: TDV Yayınları.

World Health Organization–WHO (2015). Global report on trends in prevalence of tobacco smoking 2015. https://www.who.int [02.07.2020].

Yapıştıran, C. (2013). 19. Yüzyıl ikinci yarısında Bitlis ve tütün. Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Yıldırım, İ. (1997). Sigara, alkol ve uyuşturucu kullanan üniversite öğrencilerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(13), 147-155. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/88138 [25.06.2020].

Yılmaz, F. (2005). Osmanlı İmparatorluğu’nda tütün: sosyal, siyasî ve ekonomik tahlili (1600-1883). Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.

Yılmaz, F. (2012). Tütün. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 42 (s.1-4). Ankara: TDV Yayınları.

TYB Akademi 33. Sayı / Eylül 2021

*     Makalede geçen ayetlerin çevirisinde Diyanet İşleri Başkanlığı yayınlarından Kur’ân-ı Kerîm Meâli (2011) kullanılmıştır.