TDK’nin Şifresi – 3

(TDK'den Bir Düzine Hata - 28)

TDK Lügatlerinde Şifre Hataları

Güncel Türkçe Sözlük ile Büyük Türkçe Sözlük’te Noktalama Hatası

Bu lügatlerde “şifreli çanta” nın açıklaması şöyle:

“Açılıp kapanması şifreli rakamlara bağlı olan özel yapılmış çanta.”

Bu açıklamada “çanta” isminin art arda sıralanmış sıfatları olan iki sıfat-fiil grubu (… bağlı olan - özel yapılmış) arasına virgül (,) konmalıydı.

***

Güncel Türkçe Sözlük ile Büyük Türkçe Sözlük’te Açıklama Hatası
Bu lügatlerde “şifreli kilit” sözü şöyle açıklanmış:

“Üstünde her birinde çepeçevre birçok harf yazılı bir sıra tekerlek bulunan, bunlar çevrilerek bilinen bir kelime ortaya çıkarıldığında açılabilen kilit.”

İyi, güzel de bütün şifreli kilitlerde harf mi kullanılıyor? Herkesin – bisikletli çocukların bile – kullandığı bir eşya olan şifreli kilitlerin üzerinde rakam olduğunu biliyoruz da harf var mı, bilmiyoruz.
Farz edelim ki birtakım şifreli kilitlerde rakamlar değil harfler var; TDK’nin tarifi yine yanlış ve eksik… Çünkü tarifte rakam kelimesi hiç yok…

Aslında TDK’nin “şifreli kilit” tarifinin yetersizliğini ve yanlışlığını anlamak için Güncel Türkçe Sözlük’teki “şifre” kelimesinin manalarına bakmak yeter:
“1. Gizli haberleşmeye yarayan işaretlerin tümü, kod. 2. Gizliliği olan kasa, kapı, çanta vb. şeylerin açılması için gereken rakam.”
Burada “şifre” nin yalnızca harflerden meydana geldiğine dair bir kayıt yok; hatta harf kelimesi hiç geçmiyor: “gizli haberleşmeye yarayan işaretlerin tümü…”
İkinci manaya dikkat edilecek olursa “kasa, kapı, çanta vb. şeyler” in şifresinde “rakam” kullanıldığı belirtiliyor.

***

Güncel Türkçe Sözlük ile Büyük Türkçe Sözlük’te Açıklama ve İfade Hatası

“Kod” kelimesinden türediği belli olan “kodeks” sözünün izahı şöyle yapılmış:

“Tedavi edici etkisi kesin olarak kabul edilen ilaçların formüllerini, fiziksel ve kimyasal özelliklerini, tanınma reaksiyonlarını, saflık kontrollerini, miktar tayinlerini ve saklama koşullarını içeren resmî kuruluş tarafından onaylı başvuru kaynağı.”

Bu açıklamada “başvuru kaynağı” isminin art arda sıralanmış sıfatları olan iki sıfat-fiil grubu (… saklama koşullarını içeren - resmî kuruluş tarafından onaylı) arasına virgül (,) konmalıydı.
Bu virgül hatası manayı da değiştiriyor.

***

Büyük Türkçe Sözlük’te Bulunmayan Kelime

Güncel Türkçe Sözlük’te geçen “kodlayış” kelimesi Büyük Türkçe Sözlük’te bulunmuyor. Hani şu TDK’nin “Türkçenin bütün söz varlığını bir araya getiren…” iddiasıyla sunduğu lügatte…

***

Güncel Türkçe Sözlük ile Büyük Türkçe Sözlük’te İfade ve Noktalama Hatası

Buralarda “algoritma” kelimesi şu ifadeyle açıklanmış:

“Orta Çağda ondalık sayı sistemine göre son zamanlarda ise iyi tanımlanmış kuralların ve işlemlerin adım adım uygulanmasıyla bir sorunun giderilmesi veya bir sonuca en hızlı bir biçimde ulaşılması işlemi, Harezmi yolu.”

1. Bu tarifte art arda sıralanmış hâl zarflarından birincisi olan “ondalık sayı sistemine göre” sözünden sonra virgül (,) getirilmeliydi.
2. Açıklamada “bir” kelimesi üç yerde kullanılmış. Bunlar bire indirilebilir. Hele “en hızlı bir biçimde” derken “bir” in kullanılması yanlıştır: “En hızlı biçim” bir taneyse zaten ayrıca “bir” demeye lüzum yoktur; birden fazlaysa yine “bir” atılıp “en hızlı biçimlerde” denmelidir.

***

Felsefe Terimleri Sözlüğü’nde veya Büyük Türkçe Sözlük’te Anlaşılmaz Kelime

Felsefe Terimleri Sözlüğü’nden Büyük Türkçe Sözlük sayfalarına “simge” kelimesinin ikinci manası şöyle aktarılmış:

“Bir şeyi gösteren, bir anlamı, bir düşünceyi görülenebilir kılan im.”

TDK’li ustalarımızın “görülenebilir” şeklinde yazdığı kelimenin ne olduğunu bilemedik. 1930’larda “nazar; nezaret, manzara” manasına uydurdukları “görü” diye bir kelimeleri varmış. Acaba bu “görülenmek” ondan “-len+mek” ekleriyle türettikleri bir kelime miydi?
Bilemiyoruz… Eğer bu “görülenmek” kelimesi TDK’nin önce doğurup sonra bir yerlerde terk ettiği zavallılardan biriyse onu bulmak mümkün olmayabilir. TDK’nin kurulduğundan bu yana hazırlamış olduğu bütün kılavuz ve lügatleri taramadıkça…
Bu tuhaf söz bir kelimenin yanlış yazılmış hâli de olabilir. Mesela Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü’ndeki “gürelenmek” kelimesinin veya Güncel Türkçe Sözlük’te de geçen “kürelenmek” kelimesinin… Fakat manaları uymuyor: Birincisi “yabanîleşmek, vahşileşmek; yavaş yavaş alışkanlığını kaybetmek” demek; ikincisi “Kürekle atılmak, kürekle yığılmak…”
En kuvvetli ihtimal şu: Bu kelime “görülebilinir” yahut “görülebilir” kelimelerinin yanlış yazılmış hâli…
TDK’den bir rica: 1932’den beri kültür dilimize dâhil etmek için uğraştığınız bütün kelimeleri İnternet siteniz yoluyla hizmete sunar mısınız? Eğer bunu yaparsanız hem kendinizi daha yakından tanıtmış hem de “ulusal düttürü” gibi sözlerin size ait olmadığını ispatlamış olursunuz…